İlk olarak İngiliz oyun yazarı Patrick Hamilton 1938’de ‘Gas Light’ kitabında kullanılan gaslighting kelimesi, Merriam-Webster tarafından yılın kelimesi seçildi. Bunun sebebi ise sözlüğün web sitesindeki ‘gaslighting’ kelimesi aramaları 2022’de yüzde 1740 artmasıydı.
‘PSİKOLOJİK MANİPÜLASYON’
Gaslighting, özellikle kişinin kendi çıkarı için bir başkasını kasten yanıltması, psikolojik manipülasyon yoluyla birinin kendinden şüphe etmesini sağlama çabası anlamına geliyor.
“YILIN HER GÜNÜ SIK SIK ARANAN BİR KELİMEYDİ”
Merriam-Webster tarafından yapılan açıklamada, “Bu yanlış bilgi, sahte haberler, komplo teorileri, Twitter trolleri ve deep fake’ler çağında gaslighting, zamanımıza ait bir kelime olarak ortaya çıktı” denildi. Şirketin genel yayın yönetmeni Peter Sokolowski, Associated Press ajansına kelime aramalarındaki artışın tek bir olaydan kaynaklanmadığını söyledi. Sokolowski, “Yılın her günü sık sık aranan bir kelimeydi” dedi.
‘GASLIGHTING’ KELİMESİNİN KÖKENİ
Gaslighting, kelimesinin kökeni Patrick Hamilton’ın Kraliçe Victoria dönemi Londra’sında geçen oyunundan geliyor. Oyunda orta sınıfa mensup bir çiftin yalanlara ve aldatmaya dayalı evliliği ele alınıyor. Oyunda baş karakter Jack Manningham, evlerindeki gaz lambasının kısıldığını söyleyen karısı Bella’yı delirmeye başladığına ikna etmeye çalışıyor. Oyun 1940’ta İngiltere’de ardından 1944’te ABD’de olmak üzere iki kez beyaz perdeye uyarlandı. Ingrid Bergman’ın oynadığı Amerikan versiyonu, iki Akademi Ödülü kazandı.
ÇAĞDAŞ KULLANIMI FARKLI ANLAMA GELİYOR
Merriam-Webster’ın da belirttiği gibi, terim 20. yüzyılda öncelikle psikolojik manipülasyona atıfta bulunsa da kelimenin çağdaş kullanımı daha geniş bir anlam ifade ediyor. Gaslighting özellikle kişisel ve politik bağlamlarda insanları “yanıltmakta kullanılan kanallar ve teknolojilerdeki büyük artışı” anlatıyor. Bu yıl en çok aranan diğer İngilizce kelimeler arasında, Türkçe karşılıklarıyla oligark, omicron, LGBTQIA, konsort kraliçe gibi kelimeler de var.
İKİLİ İLİŞKİLERDE
Türkçe’de tam karşılığı olmayan gaslighting, bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi. Yani insanların kendi hafızalarını, algılarını ve akıl sağlıklarını sorgulamaya iten bir manipülasyon. Gasligthing yaşanan ilişkilerde “İdealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma” aşamaları bulunuyor. İdealleştirme safhasında, mağdurun ayakları yerden kesilir ve manipülasyon yapan kişi beraberliklerinin mükemmel olduğu imajını yaratır.
Değersizleştirme safhasında ise mağdur hayran olunan bir kişiden, hiçbir şeyi beceremeyen birine dönüştürülür. İdeal olan birinden beceriksiz birine dönüştüğünü hisseden mağdur, işleri yoluna koymak için çaresizce uğraşır. Sonuncusu gözden çıkarma da ise bu süreçte manipülasyon yapan kişi mağduru bırakır ve yeni birine yönelir, yeni mağdurunu idealleştirme ve baştan çıkarma da aynı süreçte gelişir.
OXFORD SÖZLÜĞÜ DE YILIN KELİMESİNİ AÇIKLADI
Öte yandan Oxford İngilizce Sözlüğü de yılın kelimesinin tembel, kendini beğenmiş, dağınık ve açgözlü anlamlarına gelen “Goblin modu” olduğunu açıklamıştı. “Goblin modu” kelimesi 318 bin 956 halk oylaması alarak listedeki diğer kelimelere büyük bir fark attı. Kelime, oyların yüzde 93’ünü alarak yılın kelimesi oldu. Diğer popüler kelimeler arasında Metaverse (Sanal evren) ve #IStandWith (Yanındayım) yer aldı.
Oxford University Press’e göre, “goblin modundayım” veya “goblin moduna geçiyorum” gibi ifadeler bu yıl sık sık kullanıldı. İnsanların bunalmışlık hissini ve buna verdikleri tepkiyi de yansıtan ‘goblin modu’ sosyal normlara göre hareket etmeyi redddetmeyi ve toplumun dayattığı sorumlulukları yerine getirmekten çekinmeyi de yansıtıyor.
2009 yılında internette sıkça kullanılan kelime özellikle bu yıl viral oldu. Model ve oyuncu Julia Fox’u konu alan skandal haberleri ve ‘goblin’ gibi davranan insanları tanımlayan popüler Reddit paylaşımları da ‘goblin modu’ ifadesinin internette viral olmasına sebep oldu.
GOBLİN NE DEMEK?
Mitolojik dünyada ‘cin’ anlamına gelen goblin kelimesi, kötü ruhlu, huysuz, çirkin vücutlu yaratıklar için kullanılan bir terim. Kökleri Avrupa’ya dayanan folklorik bir kavram olan goblin, yer aldıkları hikâyeye ve kültüre göre, değişik yeteneklere ve şekillere sahip olabiliyor.