Büyükşehir olmayan illerde yaşayanlar hem İlçe Belediye Meclisi hem de İl Genel Meclisi için oy kullanırken büyükşehirlerde yalnızca İlçe Belediye Meclisi için oy kullanılıyor.

Bunun nedeni ise büyükşehirlerde İl Genel Meclisi’nin bağlı olduğu il özel idarelerinin 2014’te bir yasal değişiklikle kaldırılması.

Büyükşehirlerde bunun yerine ilçe meclis üyelerinin bir kısmının temsil edildiğini bir Büyükşehir Belediye Meclisi bulunuyor.

2019’da yapılan yerel seçimlerde Millet İttifakı’nın adayları CHP’li Ekrem İmamoğlu İstanbul, Mansur Yavaş Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı seçilmişti. Ancak iki kentte de Büyükşehir Belediye Meclislerinde Cumhur İttifakı çoğunluğu sağlamıştı.

İstanbul’da 39 ilçe belediyesinden 25’ini Cumhur İttifakı kazanmıştı ve 312 üyeli İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi’nde AKP’nin 176, CHP’nin 128, MHP ve İYİ Parti’nin 4’er üyeleri vardı.

Ankara’da ise 25 ilçe belediyesinden 22’sini Cumhur İttifakı kazanmıştı ve 147 üyeli Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi’nde AKP’nin 88, CHP’nin 27, MHP’nin 19, İYİ Parti’nin 11 üyesi vardı. 2 üye ise bağımsızdı.

İl özel idaresi ve İl Genel Meclisi nedir?

İl özel idaresi, il halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişiliği.

Valinin başkanlık ettiği il özel idaresinin karar organı il genel meclisi ve bu meclisin üyeleri seçimle belirleniyor.

İl özel idaresinin yürütme organı olan il encümeni ise il genel meclisi tarafından her yıl seçiliyor.

İl Genel Meclisi’nin diğer görev ve etkileri arasında;

İl Genel Meclisi’nde her ilçeye nüfusuna göre kontenjan ayrılıyor:

Nüfusu 100 binden büyük ilçelere, her 100 binlik nüfusun için ek bir temsilci daha veriliyor.

İl Genel Meclisi’ne her ilçeden seçilecek üyeleri belirlemek için önce tüm parti ve bağımsız adayların oy oranından yüzde 10 çıkarılıyor.

Geriye kalan oylar üzerinden D’Hont sistemine göre dağıtım yapılıyor.

D’Hont sisteminin yüzde 10 çıkarıldıktan sonra uygulanması, büyük partilere çok yüksek oranlarda temsil sağlayabiliyor.

Bunun iki örneğini, aşağıdaki İlçe Belediye Meclisi seçiminde görebileceksiniz.

İlçe Belediye Meclisi nedir, üyeleri nasıl seçiliyor?

Hem büyükşehirlerde hem de diğer illerde ilçe belediyelerinin meclisleri için de oylama yapılıyor.

Büyükşehir olmayan illerde, o ilin merkezi bir merkez ilçesi olduğu için il genelini temsil eden bir yapı değil, yalnızca merkez ilçesini temsil eden bir yapı.

Bu meclisin görev ve yetkileri arasında

Bu meclislerin üyeleri, TBMM seçimlerine göre daha karmaşık bir yolla yapılıyor. Üstelik TBMM’dekinden daha farklı uygulanan bir baraj sistemi de var.

Öncelikle, ilçe meclislerinin üye sayıları nüfuslarına göre belirleniyor.

İlçe belediye başkanlığı seçimini kazanan kişiye de bu meclise kendi istediği üyeleri sokması için bir kontenjan ayrılıyor.

Önce kontenjan üyeleri meclise girerken, geri kalan üyeler ise partilerin oylarına göre paylaşılıyor.

Fakat meclis üyelerini paylaştırılmadan önce tüm partilerin ve bağımsız adayların aldığı oydan yüzde 10 çıkarılıyor.

Bu nedenle yüzde 10’un altında oy alan partiler veya bağımsız adaylar ilçe meclisinde temsil edilemiyor.

Genel seçimlerde baraj uygulaması 2022’deki bir yasal değişiklikle yüzde 7’ye çekilse de bu ilçe belediye meclisleri için değiştirilmedi.

Yüzde 10 çıkarıldıktan sonra d’Hont sistemi uygulanıyor.

Genel seçimlerden farklı olarak, belediye meclisindeki d’Hont sisteminde önce yüzde 10’luk oy silinip onun üzerinden hesaplama yapıldığı için en büyük parti diğerlerine kıyasla daha fazla temsilci çıkarıyor.

Genel seçimlerle kıyaslamak için bir örnek olarak Konya’yı seçebiliriz.

15 milletvekili çıkaran bu ilde oy oranları ve milletvekili dağılımı şöyle olmuştu:

Fakat Konya 15 üyeli belediye meclisine sahip bir ilçe olsa ve partiler aynı oy oranlarını alsa, meclis üyesi hesaplaması şöyle yapılacaktı:

Öncelikle 15 üyenin ikisi, belediye başkanı tarafından atanacaktı. Bunun da en çok oy alan parti AKP’den atandığını varsayabiliriz.

Sonrasında, partilerin oylarından yüzde 10 çıkarılacak ve kalan oy üzerinden 13 d’Hont sistemi uygulanacaktı.

Bunun sonucunda da şöyle bir tablo çıkacaktı:

Konya örneğinde, diğerlerine kıyasla çok güçlü bir parti vardı.

Bir de partilerin oy dağılımının daha dengeli olduğu ve yine 15 miletvekili çıkaran Adana’yı kıyaslayalım.

2023’te Adana’daki seçimde iki parti yüzde 30 civarında, üç parti de yüzde 10 civarında oy almıştı.

Aynı oy oranıyla Adana 15 üyeli belediye meclisine sahip bir ilçe olsa, ilçe meclisinde temsil ise şöyle olacaktı:

Büyükşehir Belediye Meclisi nedir, üyeleri nasıl seçiliyor?

Büyükşehir Belediye Meclisi’nin yetkileri arasında büyükşehir bütçesinin kabulü, ilçe belediyelerinin bütçelerinin kabul edilmesi ve gerektiği taktirde değiştirilerek kabul edilmesi, ilçe belediye meclisleri tarafından alınan imara ilişkin kararların gelişinden itibaren 3 ay içinde nazım imar planına uygun olduğu hususunda incelemek veya değiştirerek kabul etmek ve büyükşehir belediyesi örgüt birimlerinin kurulması, kaldırılması ve birleştirilmesine karar vermek yer alıyor.

Büyükşehir Belediye Meclisi, büyükşehirlerdeki ilçelerin belediye başkanları ve bazı meclis üyelerinden belirleniyor.

Her bir ilçe belediye meclisi üye sayısının beşte biri kadar temsilciyi, Büyükşehir Belediye Meclisi’ne gönderebiliyor. Beşe bölününce tam sayı çıkmadığı durumda bu sayı bir alt sayıya yuvarlanıyor.

İlçelerden büyükşehir belediye meclisine gönderilecek üyeler, ilçe belediye meclisine giriş sıralarına göre belirleniyor.