İsrail’in İran’a sürpriz füze saldırıları düzenlemesi ve İran’ın misilleme saldırıları başlatmasının ardından, Basra Körfezi ülkeleri hava sahalarını kapattı ve dünyanın önde gelen havayolu şirketlerinden ikisinin üzerinde uçuş yapan iki düzineden fazla sefer ya yönlendirildi ya da iptal edildi.

New York Times savaşların havayolu devlerine maaliyetini derledi.

Mayıs ayında Hindistan ve Pakistan arasında yaşanan kısa ama yoğun çatışmada, her iki ülke de karşı tarafın havayolu şirketlerine kendi hava sahalarını yasakladı.

Rusya, 2022 yılında Ukrayna’ya savaş açtıktan sonra hava sahasını Batılı havayollarına kapattı ve pek çok Amerikan ve Avrupa havayolu, uçuş güzergâhlarını yeniden çizmek zorunda kaldı ki bu kesinti hâlâ devam ediyor.

Son yıllarda, dünya genelindeki havayolu şirketleri giderek daha fazla jeopolitik gelişmelerle baş etmek zorunda kalıyor; zira uzayan savaşlar ve ani çatışmalar, ana rotaların aniden yeniden haritalandırılmasını ve kârlılığın yeniden hesaplanmasını gerektiriyor.

Bu risk 2014 yılında açıkça görülmüştü: Malezya Havayolları’na ait bir yolcu uçağı, Rusya yanlısı ayrılıkçıların kontrolündeki Ukrayna semalarında vurularak düşürülmüş ve 298 yolcu hayatını kaybetmişti.

Aralık ayında, Azerbaycan Havayolları’na ait bir uçağın Rus hava sahasında büyük olasılıkla hava savunma sistemleri tarafından vurulmasının ardından düşmesi sonucu onlarca kişi öldü.

Verisk Maplecroft adlı risk danışmanlık şirketinin geçen yıl yayımladığı bir rapora göre, dünyanın kara yüzeyinin yüzde 4,5’inden fazlası çatışmalardan etkileniyor ve bu oran 2021’den bu yana yüzde 65 arttı.

Şirketler Orta Doğu üzerinden geçen rotalarını askıya aldı

Her gün 100 binden fazla ticari uçuş ve 10 milyon yolcu taşıyan bir yapı olan sivil havacılık sektörü için çatışma, en büyük kesinti nedenlerinden biri haline geldi.

Havayolları zaten her uçuş için yolcu talebi, hava durumu, yakıt maliyeti, devlet düzenlemeleri ile pilot ve mürettebat programları gibi faktörleri dengelemek zorunda.

İran ve İsrail arasında son yaşanan saldırı değişimi, küresel taşıyıcılar için özellikle yıkıcı oldu çünkü Orta Doğu’daki şehirler, Asya ile Avrupa arasındaki uçuşlar için genellikle aktarma noktası olarak kullanılıyor.

İran’ın geçen pazartesi günü Katar’daki bir ABD askeri üssüne düzenlediği saldırının ardından, Qatar Airways 90’dan fazla uçuşu yönlendirmek zorunda kaldı ve bu durum 20 binden fazla yolcunun seyahatini aksattı.

İran ile İsrail arasında sağlanan ateşkese rağmen, havayolu şirketleri saldırıların yeniden başlayabileceği ihtimaline karşı hazırlıklı. Birçok şirket, Orta Doğu üzerinden geçen rotalarını askıya aldı.

Salı günü Avustralya’nın Perth kentinden Paris’e gitmek üzere havalanan bir Qantas uçağı, uçuşunun ortasında rotasını geri çevirdi ve 15 saat havada kaldıktan sonra Perth’e döndü.

Yakın zamanda bir Boeing Dreamliner uçağının ölümcül bir kazayla sarsıldığı Air India, geçen hafta yaşanan yeni kesintilerden etkilenen yolculardan “anlayış” istedi. Çarşamba günü şirket bazı rotaları yeniden başlattığını açıkladı; diğer taşıyıcılar da aynı şekilde bazı seferlere yeniden başladı.

Havayolu şirketleri bu tür kısa vadeli kesintilerden hızla toparlanabiliyor. Örneğin Qatar Airways, ABD üssüne yönelik saldırıdan günler sonra hiçbir yolcunun mağdur kalmadığını belirtti.

Uzun süren savaşların havayolu şirketlerinin karlılığına etkisi büyük oluyor
Ancak Rusya’nın Ukrayna işgali gibi uzun süren çatışmalar, daha geniş kapsamlı sonuçlara yol açabiliyor.

2022’den bu yana birçok havayolu, dünyanın yüzölçümü bakımından en büyük ülkesi olan ve Avrupa ile Kuzey Amerika’dan Asya’nın büyük bölümlerine yapılan uzun mesafeli uçuşlar için kritik öneme sahip olan Rusya’nın hava sahasını kullanmaktan vazgeçmek zorunda kaldı.

“Büyük bir uçağın fazladan bir saat havada kalmasının yaklaşık 10 bin dolarlık ek maliyet”

University College London bünyesindeki UCL Energy Institute’ta görevli profesör Andreas Schäfer, uluslararası uzun uçuşlar yapan büyük bir uçağın fazladan bir saat havada kalmasının yaklaşık 10 bin dolarlık ek maliyet getirdiğini söylüyor. Schäfer’a göre bu maliyetin büyük bölümü yakıt, işçilik ve bakım masraflarından kaynaklanıyor ve sınırlı talebin olduğu rekabetçi bir pazarda, bu tür bir artış bir havayolu şirketini “kârlılığın sınırlarına çok hızlı bir şekilde” getirebilir.

Bazı taşıyıcılar, daha önce aktarmasız olan uçuşlara durak ekledi ya da artık kârlı olmayan rotalardan vazgeçti. Diğerleri, talebin düşmesi ya da uzun mesafeleri tam dolulukla uçurmanın mali açıdan mantıksız hale gelmesi nedeniyle daha az yolcu veya daha az kargo taşıdı. Aşırı durumlarda, iş modellerinin tamamen yeniden kurgulanması gerekti.

Embry‑Riddle Havacılık Üniversitesi’nden Profesör Ahmed Abdelghany, “Hava sahası kapanmalarının süresi uzadıkça, havayolu şirketlerine etkisi de o kadar artar” şeklinde konuştu.

Finlandiya merkezli Finnair, onlarca yıldır Avrupa ile Asya arasındaki uçuşlar için merkez olmayı hedefleyen bir strateji yürütüyordu. Bu strateji, savaşın başlamasıyla çöktü.

Rusya-Ukrayna savaşının Finnair’a faturası ağır oldu

Asya uçuşları artık eskisine göre yüzde 40’a kadar daha uzun sürebiliyor; bu da Finnair’in, hâlâ Rus hava sahasını kullanabilen Çinli havayollarıyla rekabet etmesini ciddi şekilde engelliyor.

Örneğin Helsinki’den Şanghay’a doğrudan bir uçuş, Çin’in Juneyao Havayolları ile 9 saatten az sürerken, Finnair ile bu yolculuk 12 saatten fazla sürüyor. Bu nedenle Finnair, başka destinasyonlara odaklanmak zorunda kaldı.

Rusya üzerinden uçamayan Amerikan taşıyıcılar da bu durumdan zarar gördü. United Airlines’ın Hindistan’ın Yeni Delhi kentinden New Jersey’deki Newark’a düzenlediği ve Rusya üzerinden geçen aktarmasız uçuşu 13 saate kadar sürebiliyordu; ancak Ukrayna işgali sonrası, ABD havayolları bu rotaları Avrupa üzerinden yönlendirmek zorunda kaldı ve bu, uçuş süresine bir ya da iki saat ekledi.

Yakın zamana kadar Air India, Rusya’nın hava sahasını Hint taşıyıcılarına açık tutması sayesinde aynı aktarmasız rotayı daha kısa sürede uçabiliyordu. Ancak bu avantajı nisan ayı sonunda kaybetti.

Hindistan’ın kontrolündeki Keşmir bölgesinde yaşanan ölümcül bir terör saldırısının ardından, Hindistan saldırıdan Pakistan’ı sorumlu tuttu ve taraflar karşılıklı hava saldırıları düzenledi.

Pakistan hava sahası, Hindistan havayollarına hâlâ kapalı durumda. Bu nedenle Air India, Kuzey Amerika’ya gidiş-dönüş uçuşlarında rotalarını yeniden ayarlamak zorunda kaldı ve bazı seferler daha uzun hale geldi.