Ukrayna‘nın doğusunda yeni bir sabah. Bir maden işçisi olan Karina Yatsina, 1.200 metre derinliğindeki loş bir tünelde konveyör bandını çalıştırmakla meşguldü. Kuyunun ucundaki ışıklar yanıp sönerek kömür damarlarını kazan madencileri aydınlatıyordu. Bir buçuk yıl önce, 21 yaşındaki Yatsina dadı olarak çalışıyordu. Sonra arkadaşları ona doğudaki Pavlohrad kasabasındaki bir madenin askere alınan erkeklerin yerine kadınları işe aldığını söylemişti. Ücret iyi ve emeklilik maaşı cömertti. Çok geçmeden Yatsina madenin labirent gibi tünellerinde kırmızı kaskına taktığı farla yürümeye başlamıştı. Tünelin bunaltıcı sıcağında kısa bir mola veren Yatsina, “Bir madende çalışacağım hiç aklıma gelmezdi. Bunu asla hayal edemezdim” dedi.
Yatsina, Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı tamamen işgal etmesinden bu yana madende yeraltında çalışmaya başlayan 130 kadından biri. Artık yüzeye kömür taşıyan konveyörleri kullanıyor, güvenlik müfettişi olarak çalışıyor ya da madenin farklı bölümlerini birbirine bağlayan trenleri sürüyorlar. Ukrayna’nın en büyük özel enerji şirketi DTEK tarafından işletilen madenin başkan yardımcısı Serhiy Faraonov, “Onların yardımı çok büyük çünkü birçok erkek savaşmaya gitti ve artık mevcut değil” dedi. Madende çalışan yaklaşık 1.000 erkek işçinin, yani toplam işgücünün yaklaşık beşte birinin askere alındığını söyledi. Eksikliğin giderilmesine yardımcı olmak için maden 330 kadar kadını işe aldı.
Ukrayna’da askere alımlar nedenitle erkek işgücünün azalması sonrasında daha fazla Ukraynalı kadın erkeklerin hakim olduğu işleri yapmaya başladı. Kadınlar kamyon ya da otobüs şoförü, çelik fabrikalarında kaynakçı ve depo işçisi oluyorlar. Binlercesi de gönüllü olarak orduya katıldı. Uzmanlara göre bu kadınlar Sovyetler Birliği’nden miras kalan önyargıların şekillendirdiği erkek egemen işgücünü yeniden şekillendiriyor. Kiev, Ukrayna merkezli Ekonomik Strateji Merkezi’nin yönetici direktörü Hlib Vyshlinsky, “Kadınların ikinci sınıf ve daha az güvenilir işçiler olduğu algısı vardı” dedi. Vyshlinsky, Ukraynalı kadınların sadece fiziksel talepler nedeniyle değil, aynı zamanda bu tür rollerin onlar için çok karmaşık olduğu düşünüldüğü için uzun zamandır belirli işlerden dışlandığını söyledi. Kadınların troleybüs kullanabildiğini ama tren kullanamadığını söyleyerek “Her şey klişelerle doluydu” dedi.
Ukrayna iş piyasasına akın eden kadınlar, Birinci Dünya Savaşı sırasında silah fabrikalarında çalışan İngiliz kadınların (munitionette) ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerika Birleşik Devletleri’nde çalışmaya giden (Rosie the Riveter’ın ikonik posterlerinde anılan) kadınların yankılarını taşıyor. Ancak ekonomistler, kadınların işgücüne katılmasıyla bile, ayrılan tüm erkek işçilerin yerini doldurmaya yetmeyeceğini söylüyor. Yakın zamanda yapılan bir anket, Ukraynalı işverenlerin dörtte üçünün işgücü sıkıntısı yaşadığını gösterdi. Dünya Bankası’na göre savaştan önce Ukraynalı kadınların %47’si çalışıyordu. Vyshlinsky, o zamandan bu yana yaklaşık 1,5 milyon kadın işçinin, yani toplamın yaklaşık %13’ünün Ukrayna’yı terk ettiğini söyledi. Vyshlinsky, “Şu anda Ukrayna’da çalışan kadınların oranı savaş öncesine göre daha yüksek” dedi. Ancak ülkenin işgücü açığının üstesinden gelebilmesi için çok fazla sayıda kadının Ukrayna’yı terk etmesi gerekiyor.
Maden yasasını askıya aldı
Kadınların işgücüne katılması olgusu özellikle madencilik sektöründe kendini gösterdi. Rusya’nın 2022’deki işgalinden sonra Ukrayna hükümeti, kadınların yeraltında ve “zararlı ya da tehlikeli” koşullarda çalışmasını yasaklayan bir yasayı askıya aldı. Şimdi kadınlar, işçileri madenlerin derinliklerine götüren sıkışık asansör şaftlarında düzenli olarak bulunuyorlar. 28 yaşındaki madenci Dmytro Tobalov “Şaşırdım. Elinde kürekle erkek işi yapan bir kadın görmek alışılmadık bir şey. Kadınların madende çalışması alışılmadık bir şey” dedi. Doğu Donetsk bölgesindeki Pokrovsk’ta bir madende çalışan Tobalov, 12 kişinin ordu için madenci grubundan ayrıldığını, yerlerine 10 erkek ve iki kadının geldiğini söyledi. Kadınlar için “Harika iş çıkarıyorlar” dedi.
Birçok kadın, Ukrayna’nın en büyük çelik üreticisi Metinvest’in sahibi olduğu Pokrovsk madenine, savaşın harap ettiği bir ekonomide istikrarlı işler sunduğu için katıldıklarını söyledi. Pokrovsk’ta eski bir tezgâhtar olan 30 yaşındaki Valentyna Korotaeva, bir Rus füzesinin dükkânın yakınına düşmesinin ardından işini kaybettiğini ve dükkân sahiplerinin toparlanıp gittiğini söyledi. Şimdi madende vinç operatörü olarak çalışıyor ve bir depoda tamirde olan büyük metal makineleri taşıyor. Korotaeva’nın işini ne kadar sürdürebileceği, madenden sadece 13 kilometre uzaklıktaki cephe hattındaki duruma bağlı olacak. Rus güçleri son haftalarda Pokrovsk’a yaklaşıyor. Rusya bölgeyi sık sık bombalıyor ve maden yönetimi orada kalmanın çok tehlikeli hale gelmesi ihtimaline karşı tahliye planları hazırladı. İki çocuk annesi Korotaeva, “Korkutucu bir durum. Ama şimdilik kalıyorum çünkü burada okullar ve anaokulları var. Gidecek başka bir yer yok” dedi.
Birçok kadın madende çalışmanın savaşa katılmanın bir yolu olduğunu, erkekler cephede savaşırken Ukrayna ekonomisini ayakta tuttuğunu söyledi. Kömür madenleri Ukrayna‘nın doğusundaki pek çok kasaba ve şehir için bir can simidi olmuş, on binlerce kişiye istihdam sağlamış ve vergiler yoluyla hükümet bütçesine önemli ölçüde katkıda bulundu. Şirketler de eğitim programlarıyla daha fazla kadını işgücü piyasasına kazandırmaya çalışıyor. Pokrovsk madeni bu yılın başlarında başlattığı bir programla şu ana kadar 32 kadının yeraltında çalışmasını sağladı. İsveçli kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan Reskilling Ukraine, kamyon şoförü olmak isteyen kadınlar için hızlandırılmış eğitim kursları sundu. Program koordinatörü Oleksandra Panasiuk, bu yıl 1.000’den fazla kadının başvurduğunu ancak kuruluşun sadece 350 kadına eğitim verebilecek fona sahip olduğunu söyledi. Panasiuk, “Pek çok kadın şoför olmak istiyordu ama toplum uzun süre buna izin vermedi. Bu durum değişiyor” dedi.
YORUMLAR